1.1. Ñóïðàìîëåêëÿð êèìѐíèíèã àñîñèé òóøóí÷àëàðè
Êèìѐ ôàíèíèíã ѐø é¢íàëèøëàðèäàí áèðè õèñîáëàíìèø ñóïðàìîëåêóëÿð êèìѐ ¢òãàí àñðíèíã 60-70-éèëëàðèäà ìåòàëë êàòèîíëàð ìàêðîõàëқàëè ëèãàíäëàðè êèìѐñè áèëàí ðèâîæëàíà áîøëàäè. Ôàíãà ―Ñóïðàìîëåêóëÿð êèìѐ‖ òåðìèíè âà àñîñèé òóøóí÷àëàðèíè ôðàíöóç îëèìè Æ.-Ì.Ëåí êèðèòãàí [1]. Ó ―Êîâàëåíò áîғëàðãà àñîñëàíãàí ìîëåêóëÿð êèìѐ ñîҳàñè âà ìîëåêóëÿð àíñàìáëëàð âà ìîëåêóëàëàðàðî áîғëàðãà àñîñëàíãàí ñóïðàìîëåêóëÿð êèìѐ ñîҳàñè ìàâæóä‖ äåãàí ýäè. Êåéèí÷àëèê ó ―Ñóïðàìîëåêóëÿð êèìѐ - áó ìîëåêóëàëàðàðî êó÷ëàð òàúñèðèäà óøëàíèá òóðàäèãàí èêêè âà óíäàí îðòèқ êèìѐâèé çàððà÷àëàð àññîöèàöèÿñè ñòðóêòóðàñè âà ôóíêöèÿñèíè ¢ðãàíóâ÷è, ìîëåêóëà òàøқàðèñèäàãè êèìѐ‖ äåá òàúðèôíè ¢çãàðòèðãàí [2]. Æ.-Ì.Ëåí ñóïðàìîëåêóëÿð êèìѐíè èêêè êåíã ñîҳàãà á¢ëàäè: - Ñóïåðìîëåêóëàëàð êèìѐñè – áèð íå÷à êîìïîíåíòëàðíèíã (ðåöåïòîð âà óíèíã ñóáñòðàòëàðè) ìîëåêóëàëàðàðî àññîöèàöèÿñè íàòèæàñèäà âóæóäãà êåëàäèãàí ìîëåêóëàëàðàðî áèð-áèðèíè ―òàíèø‖ ïðèíöèïè àñîñèäà қóðèëàäèãàí õàìäà ÿққîë ÷åãàðàãà ýãà á¢ëãàí îëèãîìîëåêóëÿð çàððà÷àëàð; - Ìîëåêóëÿð àíñàìáëëàð êèìѐñè – áèð íå÷à (àíèқ ñîíè ìàúëóì á¢ëìàãàí) êîìïîíåíòëàðíèíã ñïîíòàí àññîöèàöèÿñè íàòèæàñèäà ҳîñèë á¢ëàäèãàí âà àíèқðîқ áåëãèëàíãàí ìèêðîñêîïèê òóçèëìàãà ýãà ñïåöèôèê ôàçàãà ¢òóâ÷è õàìäà óëàðíèíã õàðàêòåðèñòèêàëàðè òàáèàòèãà áîғëèқ (ìàñàëàí êëàòðàòëàð, ìåìáðàíàëàð, âåçèêóëàëàð, ìèöåëëàëàð) ïîëèìîëåêóëÿð ñèñòåìàëàðäèð.