¡çàðî ñ¢çëàøãàíäà ôàí ñ¢çèíè ê¢ï ýøèòàìèç. Ëåêèí ôàí íèìà? Ó íèìàëàðíè ¢ç è÷èãà îëàäè? Áó ñàâîëëàðãà æàâîá áåðèøäà ê¢ïèí÷à ¢éëàíèá қîëàìèç. ¡çáåê òèëèíèíã èçîҳëè ëóғàòèäà ôàí òóøóí÷àñè ҳàқèäà қóéèäàãè÷à èçîҳ áåðèëàäè: «Òàáèàò âà æàìèÿòíèíã òàðàққè¸ò қîíóíèÿòëàðèíè î÷èá áåðóâ÷è ҳàìäà àòðîôäàãè ìóҳèòãà òàúñèð ê¢ðñàòóâ÷è áèëèìëàð ñèñòåìàñè».
Èíñîí ïàéäî á¢ëèáäèêè, ¢çèíè қóðøàá òóðãàí îëàìíè âà øó îëàìíèíã òàðêèáèé қèñìè á¢ëãàí ¢çèíè ҳàì áèëèøãà қèçèқèá êåëàäè. Àíà øóíäàé қèçèқèø, àéíèқñà, Қàäèìãè Øàðқ ìàìëàêàòëàðèäà, õóñóñàí, Ìèñð, Ҳèíäèñòîí, Õèòîéäà êó÷àéäè, òàáèàò âà æàìèÿòíèíã òàðàққè¸ò қîíóíëàðèíè àìàëèé àñîñäà êóçàòèá áàøîðàò қèëóâ÷è ìàõñóñ êèøèëàð – ìóòàôàêêèðëàð åòèøèá ÷èқäè. Áóíäàé ìóòàôàêêèðëàðíèíã îëàìíè àìàëèé êóçàòèøëàðè íàòèæàñèäà ÷èқàðãàí õóëîñàëàðè æàìëàíà áîðèá ìàòåìàòèêà, àñòðîíîìèÿ, ìàíòèқ, ýòèêà ñèíãàðè ôàíëàðíèíã àñîñëàðè ïàéäî á¢ëäè.